Γράφει: Αικατερίνη Δάκου - Βουτετάκη, Ομότιμη καθηγήτρια Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Όλοι σχεδόν όσοι έχετε σακχαρώδη διαβήτη έχετε την εμπειρία ότι, όταν παίζετε ή γυμνάζεστε, το σάκχαρο στο αίμα κατεβαίνει και μερικές (φορες σε επίπεδο που να προκαλείται το αίσθημα της υπογλυκαιμίας.

Αντίθετα, όταν προτιμάτε να περάσετε την ώρα σας καθιστοί, είχε διαβάζοντας είτε παρακολουθώντας τηλεόραση, το σάκχαρο στο αίμα ανεβαίνει - και όχι μόνο. Γιατί αυτό που εκείνη την ώρα δεν αντιλαμβάνεστε είναι ότι τα λιποκύτταρα (κύτταρα που αποθηκεύουν λίπος)δέχονται την ενέργεια της τροφής που περίσσεψε, που δεν καταναλώθηκε, και την αποθηκεύουν ως λίπος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή αύξηση του σωματικού βάρους, που τελικά οδηγεί στην παχυσαρκία, με τις πολλαπλές δυσμενείς επιπτώσεις - οργανικές και ψυχολογικές.

Όλοι, λοιπόν, συμφωνούμε ότι η άσκηση μειώνει το σάκχαρο στο αίμα, μας προστατεύει από την παχυσαρκία, φτιάχνει ένα ωραίο μυϊκό σύστημα και δημιουργεί ένα αίσθημα ευεξίας.

Ας δούμε όμως πως βοηθάει η άσκηση στην πτώση του σακχάρου στο αίμα και πως θα προλάβουμε την υπογλυκαιμία.

Όπως γνωρίζετε, η ινσουλίνη αποτελεί το μαγικό κλειδί που ανοίγει την πόρτα του κυττάρου για να περάσει μέσα το σάκχαρο, που στη συνέχεια θα μεταβολήστεί (θα καεί) και θα προσφέρει έτσι στο κύτταρο την απαραίτητη ενέργεια για τη λειτουργία του.

Συγκεκριμένα, για την άσκηση μας ενδιαφέρει το μυϊκό κύτταρο. Όταν, λοιπόν, ασκείστε, το μυϊκό κύτταρο αποκτά, όπως λέμε, μεγαλύτερη ευαισθησία προς την ινσουλίνη. Αυτό σημαίνει ότι στην άσκηση με την ίδια ποσότητα ινσουλίνης στο αίμα εισέρχεται μεγαλύτερη ποσότητα γλυκόζης στο μυϊκό κύτταρο και χρησιμοποιείται πιο πολύ για να καλυφθούν οι αυξημένες ενεργειακά ανάγκες.

Αυτή, λοιπόν, η μαζική, θα λέγαμε, είσοδος της γλυκόζης από το αίμα στο μυϊκό κύτταρο και η ταχεία καύση του θα έχουν ως συνέπεια την πτώση του σακχάρου στο αίμα. Η πτώση αυτή γίνεται αντιληπτή από τον εγκέφαλο και, όταν είναι έντονη, έχουμε τα γνωστά συμπτώματα της υπογλυκαιμίας. Υπολογίζεται ότι το σάκχαρο του αίματος μειώνεται κατά 2 mg για κάθε λεπτό άσκησης.

Εάν δε συγχρόνως υπάρχει και περίσσεια ινσουλίνης στον οργανισμό, γιατί δώσαμε περισσότερες μονάδες απ' ό,τι ήταν αναγκαίο, δεν γίνεται απελευθέρωση της γλυκόζης από το ήπαρ (μιας αποθήκης γλυκόζης για τον οργανισμό) και έτσι επαυξάνεται ο κίνδυνος για υπογλυκαιμία.

Πρέπει να τονιστεί ότι η αυξημένη ευαισθησία του κυττάρου προς την ινσουλίνη δεν διαρκεί μόνο κατά το χρόνο της άσκησης. Μπορεί να παραταθεί για 8-12 ώρες μετέπειτα και να προκαλέσει, ως εκ τούτου, συμπτώματα υπογλυκαιμίας αρκετές ώρες μετά την άσκηση.

Εάν, λοιπόν, δεν γνωρίζουμε το φαινόμενο αυτό για να το προλάβουμε μειώνοντας την επόμενη δόση της ινσουλίνης ή αυξάνοντας την πρόσληψη της τροφής, θα προκληθεί υπογλυκαιμία. Π.χ. εάν ασκηθούμε σήμερα το απόγευμα ενώ χτες δεν είχαμε ασκηθεί, πρέπει να μειώσουμε τη βραδινή ινσουλίνη σήμερα, για να μην παρουσιάσουμε υπογλυκαιμία τη νύχτα.

Εάν, βέβαια, αθλούμαστε κάθε απόγευμα και για περίπου σταθερό χρονικό διάστημα, κάτι που είναι πολύ επιθυμητό, τότε δεν χρειάζεται να μειώσουμε την ινσουλίνη γιατί έχουμε ήδη διαπιστώσει ποια δόση ινσουλίνης μας χρειάζεται με αυτό το ημερήσιο πρόγραμμα άσκησης. Με άλλα λόγια, η προσαρμογή της ινσουλίνης χρειάζεται όταν δεν αθλούμαστε κάθε μέρα το ίδιο και την ίδια ώρα της ημέρας.

Μπορεί το σάκχαρο στο αίμα να αυξηθεί κατά την άσκηση αντί να μειωθεί;

Ναι, αυτό μπορεί να συμβεί σε δύο περιπτώσεις:

1. Εάν δεν υπάρχει στον οργανισμό επαρκής ποσότητα ινσουλίνης, τότε το σάκχαρο αφενώς μεν δεν μπορεί να περάσει μέσα στο κύτταρο και να καεί, αφετέρου απελευθερώνεται σάκχαρο από το ήπαρ, οπότε το αίμα πλημμυρίζει από σάκχαρο και διαπιστώνονται πολύ αυξημένες τιμές.
2. Μια άλλη κατάσταση κατά την οποία μπορεί το σάκχαρο στο αίμα να αυξηθεί κατά την άθληση είναι η συμμετοχή σε αγώνες (ανταγωνιστικός αθλητισμός ή πρωταθλητισμός). Δηλαδή δεν παίζουμε ή δεν αθλούμαστε για το κέφι μας αλλά για να νικήσουμε. Στην περίπτωση αυτή, έχουμε αγωνία (στρες), κάτι που προκαλεί μεγάλη αύξηση της αδρεναλίνης, μιας ορμόνης που ανεβάζει πολύ το σάκχαρο του αίματος. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι αυτή η αντίδραση θα παρέλθει, θα αρχίσει να κυριαρχεί η αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη και θα ακολουθήσει υπογλυκαιμία έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα.

Γενικές οδηγίες για την άσκηση:

1. Καλύτερη ώρα για την άσκηση είναι το χρονικό διάστημα 1-2 ώρες μετά το φαγητό και μετά τη χορήγηση της κρυσταλλικής ινσουλίνης.
2. Αποφυγή του μηρού ή γενικά του ασκούμενου μέρους του σώματος για χορήγηση της ινσουλίνης πριν από την άσκηση, γιατί μπορεί να αυξηθεί η απορρόφησή της και να υπάρχει επιπρόσθετος λόγος για πρόκληση υπογλυκαιμίας. Η άσκηση μειώνει το σάκχαρο στο αίμα, μας προστατεύει από την παχυσαρκία, φτιάχνει ένα ωραίο μυϊκό σύστημα και δημιουργεί ένα αίσθημα ευεξίας
3. Λήψη 10-15 gr. υδατανθράκων (30 gr. ψωμί ή 1 μπανάνα ή ένας χυμός ή άλλο ισοδύναμο) για κάθε 30 λεπτά άσκησης μετά τα πρώτα 30 λεπτά.
4. Μείωση της δόσης της ινσουλίνης πριν από την άσκηση αντί της αύξησης της λήψης της τροφής, ιδιαίτερα εάν θέλουμε να χάσουμε βάρος.
5. Εάν το σάκχαρο του αίματος είναι 90-100 mg, τρώμε κάτι πριν από την άσκηση.
6. Εάν το σάκχαρο του αίματος είναι 250-300 mg, πρέπει να γίνει κρυσταλλική ινσουλίνη πριν από την άσκηση. Στην περίπτωση αυτή, δεν χρησιμοποιούμε την άσκηση για να μειώσουμε το σάκχαρο.
7. Εάν έχουμε αυξημένο σάκχαρο αίματος και οξόνη, δεν πρέπει να ασκηθούμε γιατί είναι επικίνδυνο, θα κάνουμε κρυσταλλική ινσουλίνη και θα ελεγχθούμε ξανά έπειτα από 2 ώρες.
8. Πρέπει να έχουμε πάντοτε μαζί μας ζάχαρη ή χυμό για την αντιμετώπιση τυχόν υπογλυκαιμίας.

Χρειάζεται, βέβαια, να γίνει από τον καθένα κάποιος «πειραματισμός», ώστε να βρεθεί ποια δόση ινσουλίνης και ποια γεύματα στη δεδομένη άσκηση προσφέρουν άριστη ρύθμιση, χωρίς υπογλυκαιμία.

Αυτό, βέβαια, μπορεί να επιτευχθεί με συχνό αυτοέλεγχο του σακχάρου του αίματος.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω, είναι δυνατόν να κάνουμε διάφορες προσαρμογές. Είναι όμως πολύ πιο εύκολο να εφαρμόσουμε ένα κάπως σταθερό πρόγραμμα άσκησης.

Με άλλα λόγια, είναι πιο εύκολο να πειραματιστούμε και να διαπιστώσουμε για τον εαυτό μας τη δόση της ινσουλίνης και την τυχόν επιπρόσθετη τροφή που απαιτείται όταν ασκούμαστε κάθε μέρα για κάποιο περίπου σταθερό χρονικό διάστημα παρά όταν τη μια ημέρα ασκούμαστε έντονα και την άλλη καθόλου.

Η άσκηση είναι ευχαρίστηση

Εξυπακούεται ότι η άσκηση δεν πρέπει να γίνει ψυχαναγκασμός, δηλαδή μια ακόμη υποχρέωση που πρέπει να εκπληρώσουμε για τη ρύθμιση του σακχάρου και, προπάντων, πρέπει να επιλέξουμε το είδος της άσκησης που προσωπικά μας ευχαριστεί, όποιο κι αν είναι αυτό.
Οι επιδόσεις του διαβητικού στον αθλητισμό δεν διαφέρουν από εκείνες ενός ατόμου χωρίς σάκχαρο, όταν τηρούνται οι προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν.

Τα οφέλη

Τελειώνοντας, να πούμε ότι η ωφέλεια που προκύπτει από την άθληση είναι πολλαπλή και εκφράζεται σε διάφορα επίπεδα του οικοδομήματος που λέγεται «υγεία» για όλα τα άτομα, αλλά ιδιαίτερα για το άτομο με σακχαρώδη διαβήτη. Πιο απλά, η άσκηση:

1. Αυξάνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και έτσι ρυθμίζεται το σάκχαρο με μικρότερη δόση ινσουλίνης.
2. Αυξάνει την καλή χοληστερίνη (HDL).
3. Προστατεύει από την παχυσαρκία, που -εκτός των άλλων-αυξάνει την αντίσταση προς την ινσουλίνη και επηρεάζει δυσμενώς τον ψυχισμό μας, αφού οπωσδήποτε δεν μας ευχαριστεί η κακή μας εμφάνιση.
4. Δυναμώνει το μυϊκό μας σύστημα.
5. Προσφέρει αίσθημα ευεξίας και αισιοδοξίας που οφείλεται στην παραγωγή των ενδορφινών, που αποκαλούνται και «ορμόνες της ευτυχίας».

Η προσαρμογή της ινσουλίνης χρειάζεται όταν δεν αθλούμαστε κάθε μέρα το ίδιο και την ίδια ώρα της ημέρας.