Τι είναι η ενδοοικογενειακή βία

Μιλώντας για τη βία μέσα στην οικογένεια, αναρωτιόμαστε πως είναι δυνατόν κάτι τόσο σκληρό, η ΒΙΑ, να εξελίσσεται μέσα σε κάτι τόσο τρυφερό και ασφαλές, την ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. Παρόλα αυτά πολύ συχνά η οικογένεια και το σπίτι μας αποτελούν χώρο καταπίεσης, προσβολής, έλλειψης ασφάλειας, απειλής της αξιοπρέπειάς μας ακόμη και της ίδιας μας της ζωής.
Οικογενειακή βία θεωρείται η οποιαδήποτε πράξη ή συμπεριφορά η οποία προκαλεί σωματική, ψυχική ή σεξουαλική βλάβη σε κάποιο μέλος της οικογένειας.

Η οικογένεια μπορεί να αποτελέσει μια από τις πιο βίαιες κοινωνικές ομάδες όπου θύματα και θύτες βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Η οικογενειακή βία είναι πλέον ένα πολύ διαδεδομένο φαινόμενο στη σημερινή εποχή, όπου καταπατώνται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και χάνεται η ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια. Ασκείται από τους δυνατότερους σε βάρος των πιο αδύναμων και είναι μια μάστιγα που στιγματίζει τη ζωή του κάθε ανθρώπου.

Η επιθετικότητα που κρύβεται πίσω από τη βία, είναι μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει μια πλατιά γκάμα εκδηλώσεων που μπορεί να ξεκινούν από τη λεκτική προσβολή και να φτάνουν μέχρι και τη δολοφονία.

Τα στάδια της βίας είναι: επίθεση, μετάνοια, συγνώμη, φροντίδα του θύματος, υποσχέσεις περί μη επανάληψης της πράξης, μια περίοδος «ειρηνική» και έπειτα πάλι επίθεση. Αυτό συνιστά έναν φαύλο κύκλο που όλο και πιο πολύ μεγαλώνει και εγκλωβίζει θύτες και θύματα.

Όπως και παραπάνω αναφέρθηκε, στις οικογένειες συνήθως καταπιέζονται οι πιο αδύναμοι και συνήθως αυτοί είναι γυναίκες και παιδιά. Πιο σπάνια κακοποιούνται οι άνδρες. Η αδυναμία συνίσταται στην οικονομική ανεξαρτησία-ελευθερία που έχει κάποιος. Επίσης κοινωνικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην εν λόγω «αδυναμία». Για παράδειγμα ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα, σε κάποια πιο παραδοσιακά μέρη θεωρείται διαφορετική η ανατροφή των αγοριών από αυτή των κοριτσιών, με τους άνδρες να ανατρέφονται ως πιο δυνατοί, διεκδικητικοί ακόμη και επιθετικοί ενώ τις γυναίκες να ανατρέφονται με τα πρότυπα του «αδύναμου» φύλου που πρέπει να υποτάσσεται και να υπομένει. Φυσικά και λόγοι υγείας μπορεί να συμβάλλουν στην προαναφερόμενη αδυναμία. Έτσι, άρρωστα μέλη της οικογένειας είναι πιο ευάλωτα στην καταπίεση και τη βία. Δεν θα πρέπει βέβαια να ξεχνάμε και τους ψυχολογικούς παράγοντες οι οποίοι ωθούν τους θύτες σε βία και τα θύματα στην ανοχή και την υιοθέτηση του ρόλου του «αδύναμου».

Μορφές εκδήλωσης της βίας

Την ενδοοικογενειακή βία τη συναντάμε συνήθως στις παρακάτω μορφές:

- Από τους γονείς προς τα παιδιά:

Η επιθετική και βίαιη συμπεριφορά των γονιών ενάντια στα παιδιά τους σημαίνει ότι ένας οι περισσότεροι ενήλικοι που έχουν την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού προκαλούν ή επιτρέπουν να προκληθούν στο παιδί σωματικές κακώσεις ή συνθήκες στέρησης, με αποτέλεσμα σοβαρές διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής μορφής. Ιδιαίτερη μορφή βίας αποτελεί η σεξουαλική κακοποίηση, με πολλές συνέπειες στην ψυχική και σωματική υγεία του ατόμου.
Επίσης βίαιη συμπεριφορά αποτελεί και η συστηματική έκθεση του παιδιού στη βία, π.χ. στην κακοποίηση της μητέρας ή κάποιου άλλου μέλους της οικογένειας.

Οι στατιστικές δείχνουν ότι συχνότερα οι γυναίκες συμμετέχουν σε επιθετική συμπεριφορά απέναντι στα παιδιά τους εξαιτίας του μεγάλου φορτίου το οποίο επωμίζονται: μητρότητα, εργασία, νοικοκυριό. Ωστόσο δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τον «παραδοσιακό» τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς τον οποίον συχνά οι γονείς επιθυμούν να υιοθετούν τα παιδιά τους, με αποτέλεσμα να φτάνουν στα όρια της επιθετικότητας προκειμένου να τα πείσουν –υποχρεώσουν να ενστερνιστούν τις δικές τους ιδέες και αξίες.

- Από τα παιδιά προς τους γονείς:

Η επιθετικότητα των γονέων συχνά παίρνει μια αντίθετη πορεία και στρέφεται εναντίον τους. Έτσι καταπιεσμένα παιδιά, επαναστατούν και ξεσπούν ενάντια στους ίδιους τους, τους γονείς στα πλαίσια της εκδίκησης και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.

- Ανάμεσα στους συζύγους:

Αυτή είναι η πιο συνηθισμένη μορφή επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς με θύμα συχνότερα τη γυναίκα. Ο ισχυρότερος επιβάλλεται στον ασθενέστερο τον οποίον και καταπιέζει. Στα πλαίσια της πατριαρχικής κοινωνίας η γυναίκα συχνά γίνεται αντικείμενο είσπραξης της συζυγικής βίας και εξουσίας.

Σπανιότερα συναντάμε την κακοποίηση του συζύγου από τη σύζυγο, αλλά συχνά παρατηρείται ένα είδος αντίδρασης της γυναίκας με επιθετικότητα ενάντια στο σύντροφό της, εξαιτίας της βίας που η ίδια έχει υποστεί από εκείνον.
Η κακοποίηση με θύματα τις γυναίκες έχει ιδιαιτερότητες. Συνηθίζεται να μην συζητείται από τα θύματα και ταυτόχρονα το περιβάλλον δεν παρεμβαίνει, αλλά επίσης διστάζει και να παροτρύνει τη γυναίκα να προστατευθεί.

- Ανάμεσα στα αδέρφια:

Τα αδέρφια συχνά συμπεριφέρονται επιθετικά το ένα στο άλλο σε μια προσπάθεια διεκδίκησης εξουσίας, της συμπάθειας και της προτίμησης των γονέων. Έτσι συχνότερα αναφέρεται επιθετική και βίαιη συμπεριφορά από τα μεγαλύτερα προς τα μικρότερα αδέρφια.

Σε ποιες μορφές συναντάμαι τη βία

Τα είδη της βίας που ασκούνται είναι:

• Η ψυχολογική βία: με τη συνεχή υποτίμηση της αξιοπρέπειας και την προσβολή της προσωπικότητας του άλλου.
• Η σωματική βία: που περιλαμβάνει σωματικές βλάβες ακόμα και δολοφονίες.
• Η σεξουαλική βία: που περιλαμβάνει την προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας και ελευθερίας. Φυσικά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και το βιασμό μέσα στο γάμο.
• Η οικονομική βία: περιλαμβάνει τη στέρηση διατροφής και μέσων συντήρησης αλλά και εγκλήματα κατά της περιουσίας καθώς και παρακράτηση των χρημάτων από τον-την σύντροφο.

Συχνά η ενδοοικογενειακή βία ακολουθεί μια προοδευτική εξέλιξη ξεκινώντας από την πιο απλή μορφή και φτάνοντας μέχρι και τη δολοφονία.

Αίτια

Οι έρευνες δείχνουν ότι δεν υπάρχουν σταθεροί παράγοντες που καθορίζουν τη βίαιη συμπεριφορά. Συχνά οι άνδρες που κακοποιούν τις γυναίκες τους ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Σύμφωνα με την Έκθεση Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης (2004-2009), αναφέρεται ότι το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας μοιάζει να πολλαπλασιάζεται όσο μεγαλύτερα είναι τα εισοδήματα και το μορφωτικό επίπεδο.

Στην Ολλανδία πολλοί από τους δράστες βίας κατά των γυναικών είναι κάτοχοι πανεπιστημιακού πτυχίου.
Στη  Γαλλία, είναι στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων, αξιωματικοί της αστυνομίας ή του στρατού, μεγαλογιατροί, κλπ.
Στην Ελλάδα, έχουν όλα τα πιο πάνω χαρακτηριστικά και επιπλέον των ιερωμένων.

Το ποτό είναι ένας παράγοντας που λειτουργεί αρνητικά χωρίς όμως να είναι καθοριστικός. Οι γυναίκες και τα παιδιά δεν κακοποιούνται μόνο από άνδρες που πίνουν ή έχουν πρόβλημα αλκοολισμού.

Επίσης σημαντικός παράγοντας της επιθετικής συμπεριφοράς είναι και η απογοήτευση. Ο απογοητευμένος άνθρωπος συχνά απομονώνεται από το κοινωνικό σύνολο και μπορεί να ξεσπάσει επιθετικά και βίαια στην οικογένειά του.

Η ψυχοβιολογία μας μιλά για τη βία και την επιθετικότητα σαν χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, έμφυτα και ενστικτώδη.

Η εξελικτική ψυχολογία υποστηρίζει πως πολλές ανθρώπινες συμπεριφορές προκαλούνται από ψυχολογικούς μηχανισμούς.
Η συμπεριφοριστική προσέγγιση της Ψυχολογίας υποστηρίζει ότι η επιθετικότητα αλλά και κάθε συμπεριφορά μαθαίνεται μέσα από ενισχύσεις.

Οι έρευνες στα πλαίσια της Κοινωνικής Ψυχολογίας έδειξαν πως η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να μαθευτεί άμεσα αλλά και έμμεσα. Έτσι, η έκθεση των παιδιών σε βίαια τηλεοπτικά προγράμματα αυξάνει την επιθετικότητα.

Έτσι και έπειτα από τις προαναφερθείσες αιτίες αντιλαμβανόμαστε ότι η βία δεν έχει χρώμα, κουλτούρα, χώρα, ήπειρο, κοινωνικά και οικονομικά σταθερά. Εξαπλώνεται ραγδαία σε όλον τον πλανήτη και πλήττει, ιδιαίτερα, γυναίκες και ανήλικα παιδιά.

Το πιο επικίνδυνο είναι ότι τα σημερινά θύματα είσπραξης της οικογενειακής βίας, είναι οι μελλοντικοί θύτες και αυτό είναι ένα μοντέλο που αναπαράγεται και πρέπει να το σταματήσουμε.

Πως αισθάνονται τα θύματα

Όταν τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας είναι οι γυναίκες σύζυγοι, αυτο-απομονώνονται, γεμίζουν από αισθήματα ντροπής και ενοχής, αισθάνονται οι ίδιες υπεύθυνες για ό, τι τους συμβαίνει. Μειώνεται πολύ η αυτοπεποίθησή τους και συχνά υποτιμούν τη βαρύτητα της βίας.

Στις περιπτώσεις σωματικής βίας οι λόγοι ανοχής από την πλευρά της γυναίκας είναι κυρίως η ύπαρξη παιδιών ή/και η οικονομική εξάρτηση της γυναίκας από το σύζυγο.
Οι παραδοσιακές αντιλήψεις θέλουν τον πατέρα ως σύμβολο καλής ανατροφής των παιδιών ακόμη και αν αυτός είναι ένας βίαιος και επιθετικός άνθρωπος. Ο εγκλωβισμός της γυναίκας σε τέτοιες αντιλήψεις συχνά την κάνουν να υπομένει.

Επίσης πολλές γυναίκες που εισπράττουν βία, φοβούνται την ανεξέλεγκτη αντίδραση του συζύγου στην περίπτωση που οι ίδιες επαναστατήσουν. «Αν φύγεις θα σε σκοτώσω», λένε συχνά οι επιθετικοί σύζυγοι.
Το θύμα που εισπράττει βία, μπερδεύεται τόσο πολύ που δεν ξέρει πια ποιος φταίει και ποιος όχι, τι είναι σωστό και τι λάθος, τι θα επιφέρει το θυμό του θύτη και τι όχι. Το θύμα νιώθει ότι χάνει τα λογικά του.

Σ' αυτά έρχεται να προστεθεί και ένα στοιχείο που ακούμε από τις γυναίκες θύματα, ότι δηλαδή ο σύντροφος όταν δεν είναι βίαιος είναι ιδιαίτερα θερμός και ρομαντικός και στη σχέση κυριαρχεί το πάθος. Αυτό το πάθος ακολουθεί έναν φαύλο κύκλο από τον οποίον δεν ξεφεύγουμε. Το σίγουρο είναι ότι οι βίαιοι άνδρες σχεδόν ποτέ δεν γίνονται λιγότερο βίαιοι καθώς προχωρά η σχέση, ούτε μετά το γάμο, ούτε με τον ερχομό των παιδιών.

Τα παιδιά αντίστοιχα που εισπράττουν βία, προσβάλλονται σχεδόν ανεπανόρθωτα. Νιώθουν ενοχές, μίσος, ανικανότητα αντίδρασης και έχουν τάσεις εκδίκησης του δυνάστη που τα βιάζει.

Υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι αντίδρασης αυτών των παιδιών: ή γίνονται πολύ επιθετικά, μιμούμενα τον τρόπο που ανατράφηκαν ή γίνονται πολύ ανεκτικά λειτουργώντας έτσι από το φόβο της τιμωρίας και έτσι συχνά γίνονται θύματα εκμετάλλευσης ή ακολουθούν την οδό της φυγής και της απομόνωσης, στο δικό τους κοόσμο που αργότερα μπορεί να τα οδηγήσει σε πιο επικίνδυνα μονοπάτια όπως ναρκωτικά, αυτοκτονία κ.λ.π

Αντιμετώπιση

Η ενδοοικογενειακή βία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σε κοινωνικό πλαίσιο όσον αφορά αξίες και στερεότυπα που υπάρχουν. Η ουσιαστική παιδεία και κοινωνική δικαιοσύνη είναι τα βασικά και απαραίτητα στοιχεία που χρειάζονται για τη μείωση αν όχι εξάλειψη της επιθετικότητας καθώς και της βίας. Όσο περισσότερο μορφώνονται οι άνθρωποι και καλλιεργούνται εσωτερικά όπως επίσης όσο πιο καλά οργανωμένο σύστημα δικαιοσύνης υπάρχει τόσο πιο πολύ θα ελέγχονται καταστάσεις ενδοοικογενειακής βίας που βιάζουν ουσιαστικά την ίδια την κοινωνία.

Ωστόσο είναι πολύ βασικό για όσους είναι θύματα βίας μέσα στην ίδια τους την οικογένεια να μπορούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους καθώς και τα ανήλικα ή μη μέλη της οικογένειας. Είναι απαραίτητο να έχουμε έναν κύκλο συγγενών, φίλων, γειτόνων κ.λ.π. που να είναι πρόθυμοι να μας βοηθήσουν παρέχοντάς μας βασικά αγαθά όπως στέγη, τροφή, χρήματα κλ.π. στην περίπτωση που χρειαστούμε.
Είναι επίσης βασικό να έχουμε σκεφτεί την κάθε μας κίνηση στην περίπτωση που χρειαστεί να εγκαταλείψουμε τη στέγη μας.

Να απευθυνόμαστε στην αστυνομία και σε κάποιο νοσοκομείο όταν είμαστε δέκτες σωματικής ή σεξουαλικής βίας. Ο δικηγόρος είναι ένας απαραίτητος επαγγελματίας στη συγκεκριμένη περίπτωση. Επίσης υπάρχουν τηλεφωνικές γραμμές με εξειδικευμένους ανθρώπους που βοηθούν θύματα βίας. Αντίστοιχα λειτουργούν σταθμοί δημοτικοί και μη με εξειδικευμένους επιστήμονες όπως ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς που στηρίζουν τέτοιες περιπτώσεις.

Ο νόμος που αφορά την ενδοοικογενειακή βία απαγορεύει την οποιαδήποτε πράξη βίας μεταξύ των μελών μιας οικογένειας. Τιμωρεί το βιασμό μέσα στο γάμο, τη σωματική ή διανοητική βλάβη, τις απειλές που προκαλούν τρόμο ή ανησυχία ή απομόνωση του θύματος ή προσβολή της αξιοπρέπειάς του. Συνήθως σε βάρος του δράστη εφαρμόζεται αυτόφορη διαδικασία. Συνεπώς ο νόμος μας καλύπτει. Κυρίως όμως χρειάζεται εμείς να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν αξίζουμε να δεχόμαστε την οποιαδήποτε μορφή βίας ή να τη δίνουμε αντίστοιχα. Ο φόβος είναι ένας ανασταλτικός παράγοντας που μπορεί να κάνει ώστε να περάσει ολόκληρη η ζωή μας υπομένοντας και ζώντας καθημερινά δυστυχισμένα. Το θάρρος και η ελπίδα είναι οι βασικοί οδηγοί των ανθρώπων-θυμάτων της ενδοοικογενειακής βίας. Συνήθως αυτό που αντιμετωπίζουμε όταν παίρνουμε την απόφαση να υπερασπιστούμε τα δικαιώματά μας και να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπειά μας είναι πολύ πιο εύκολο από αυτό που φανταζόμαστε ότι θα είναι.