Η εφηβεία ως στάδιο της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του ατόμου αποτελεί ίσως τη πιο ρευστή περίοδο στην πορεία της ζωής του, καθώς o έφηβος καλείται να διέλθει αλλαγές σε πολλαπλά επίπεδα (βιολογικό, συναισθηματικό, κοινωνικό, ψυχολογικό). Ιδιαίτερα την παρούσα χρονική περίοδο η ανασφάλεια της εφηβείας επιτείνεται και από το κρίσιμο και αβέβαιο κοινωνικό/πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούμε.

Οι διεργασίες που θα συντελεστούν στην εφηβεία θα διαμορφώσουν καθοριστικά το άτομο καθώς την περίοδο αυτή επιτελείται ένας ιδιαίτερα σημαντικός αναπτυξιακός στόχος. Αυτός είναι η ολοκλήρωση της εικόνας του εαυτού και η ανάπτυξη της ταυτότητας, η οποία θα καθορίσει την ένταξη και την αυτονομία του νέου στην ολοένα μεταβαλλόμενη κοινωνία μας. Για να επιτευχθεί αυτό είναι εύλογο οι έφηβοι να αρχίσουν να αποδιώχνουν την εξάρτηση που χαρακτήριζε την παιδική ηλικία και να αναδιαμορφώνουν τις σχέσεις τους με το περιβάλλον.

Στο στάδιο αυτό ο νέος θα αρχίσει να γνωρίζει τον εαυτό του και να σχηματίζει τις προσωπικές του φιλοδοξίες για τη ζωή. Θα ξεκινήσει να συνειδητοποιεί τις δυνατότητες και τα όρια του, ούτως ώστε να μπορέσει να τα αξιοποιήσει.

Ο έφηβος μπορεί να βιώνει μεγάλη εσωτερική ασάφεια καθώς περνάει από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή, χωρίς να μπορεί να ορίσει ακριβώς τον εαυτό του στο στάδιο αυτό. Οι αλλαγές στην εικόνα του σώματός του επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον ψυχισμό του, καθώς καλείται να διερευνήσει κάτι νέο και να προσαρμοστεί σε αυτό. Τα έντονα συναισθήματα όπως θυμός, θλίψη, απογοήτευση αλλά και η αστάθεια της διάθεσης είναι από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εφηβικής ηλικίας. Μέσα σ' ένα σύντομο χρονικό διάστημα ο έφηβος, συχνά χωρίς εμφανή λόγο, μπορεί να πέσει από τον ενθουσιασμό στη μελαγχολία, από την χαρά και την έξαρση στη θλίψη και την απόσυρση, από την φιλική διάθεση στην εχθρότητα. Οι τάσεις ονειροπόλησης και ανίας είναι επίσης συχνές.

Έτσι το περιβάλλον στην διαδικασία αυτή και κυρίως η ποιότητα της σχέσης με τους γονείς είναι σημαντική καθώς συχνά ο τρόπος που οι γονείς αντιμετωπίζουν τις συμπεριφορές αυτές αποτελεί ένα επιπρόσθετο παράγοντα επιβάρυνσης για τους εφήβους.

Η είσοδος και η πορεία του παιδιού στην εφηβεία αποτελεί συνήθως μια συμβολική «απώλεια» για τους γονείς, καθώς τα παιδικά χαρακτηριστικά δίνουν τη θέση τους σε άλλα όπως ευερεθιστότητα, αντιδραστικότητα, θυμός, επικρίσεις, και απομάκρυνση. Είναι φυσιολογικό η τάση ανεξαρτητοποίησης να πάρει τη μορφή επικρίσεων και επιθετικότητας προς τους γονείς. Γι' αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν την τάση αυτή των εφήβων ως προσπάθεια διαμόρφωσης μιας αυτόνομης ταυτότητας και όχι ως προσωπική απόρριψη των ιδίων.

Ενώ οι συμπεριφορές αυτές είναι κατά γενική ομολογία αναμενόμενες, δεν παύουν ωστόσο να αποτελούν μια πρόκληση και μια πηγή άγχους για τους γονείς. Ας μην ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι βρίσκονται στο στάδιο της «μέσης ηλικίας» κατά το οποίο έχουν να επεξεργαστούν τα δικά τους συναισθήματα για ανεκπλήρωτες προσδοκίες, κάνοντας τον απολογισμό της δικής τους ζωής. Καλούνται κι εκείνοι να προσαρμοστούν σε ένα νέο τρόπο ζωής, ιδίως μετά την αποχώρηση των παιδιών από το σπίτι, αναπροσαρμόζοντας πολλές φορές και τις μεταξύ τους σχέσεις.

Εξ' αιτίας αυτών ενδεχομένως να βρίσκονται σε μια ευάλωτη ψυχολογία που προδιαθέτει σε δυσλειτουργικές αντιδράσεις και ανεπιτυχείς χειρισμούς στις συμπεριφορές των παιδιών τους. Έτσι λανθασμένες αντιδράσεις των γονέων συνήθως εκκινούν από δικές τους προσωπικές δυσκολίες.

Οι γονείς θα πρέπει να αντισταθούν στο να απαντήσουν στις επιθετικές αντιδράσεις των εφήβων με «αντεπίθεση» όσο κι αν στην πραγματικότητα θέλουν να αμυνθούν απέναντι στην αμφισβήτηση που δέχονται ή καλύτερα στην από-εξιδανίκευση που υφίστανται, γεγονός που σίγουρα δεν τους είναι ευχάριστο.

Κοινό λάθος επίσης αποτελεί να καθιστούν τον έφηβο αντικείμενο εκπλήρωσης των δικών τους φιλοδοξιών ή να εξισώνουν την αξία του με τις επιδόσεις του στο σχολείο ή σε κάθε είδους εξετάσεις, βαραίνοντας με ένα μεγάλο φορτίο άγχους τον έφηβο. Επίσης η τάση δημιουργίας ενοχών στον έφηβο στην προσπάθεια να τον κρατήσουν κατά μια έννοια εξαρτημένο σε αυτούς, υπονομεύει σε μεγάλο βαθμό την προσωπική του εξέλιξη.

Οι γονείς που «καταρρέουν» δείχνοντας ιδιαίτερα αδύναμοι απέναντι στην επαναστατικότητα των νέων αλλά και οι απόλυτοι, αυταρχικοί γονείς δεν βοηθούν στη διατήρηση μιας ποιοτικής σχέσης μαζί τους. Και καθώς φαίνεται η διαταραγμένη σχέση με τους γονείς προδιαθέτει στην ανάπτυξη διαφόρων ψυχολογικών διαταραχών στους νέους όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές πρόσληψης τροφής, κατάχρηση ουσιών κ.α.

Επομένως, οι γονείς θα πρέπει να είναι συναισθηματικά διαθέσιμοι έστω κι αν οι έφηβοι δείχνουν ότι δεν τους χρειάζονται. Αυτό σημαίνει να είναι ανοιχτοί στο να ακούσουν τους προβληματισμούς των εφήβων χωρίς διάθεση παρεμβατικότητας, ειρωνείας, επιβολής απόψεων και υποτίμησης, αλλά με ευελιξία, αποδοχή και σεβασμό στις ιδιαιτερότητες του κάθε εφήβου. Αυτό δεν υπονοεί να αποφεύγονται οι διαφωνίες στα πλαίσια της επικοινωνίας και η σαφής ένδειξη ορίων που αντισταθμίζει τη σύγχυση της ηλικίας αυτής.

Συμπερασματικά, είναι σημαντικό ο έφηβος να διέλθει την εφηβεία διατηρώντας μια καλή εικόνα του γονέα καθώς η εικόνα αυτή εσωτερικεύεται και αποτελεί πρότυπο ταύτισης και εσωτερικό στήριγμα καθ' όλη του τη ζωή.