Γράφει: Μονέζης Στυλιανός, Ψυχίατρος

Όταν είσαι εθισμένος, για παράδειγμα στη χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών, στο κάπνισμα, είσαι (σωματικά ή μη-σωματικά) εξαρτημένος σ' αυτή τη χρήση ή τη συμπεριφορά. Παρουσιάζεις συμπτώματα στερητικού συνδρόμου και / ή ανοχής όταν δεν κάνεις χρήση της ουσίας. Ανοχή σημαίνει ότι κάποιος χρειάζεται υψηλότερες ποσότητες μιας ουσίας κάθε φορά για να πλησιάσει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Τα συμπτώματα στερητικού συνδρόμου είναι δυσάρεστες σωματικές αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα όταν η χρήση των ουσιών είναι μειωμένη ή ασυνεχής. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι ναυτία, μυϊκοί πόνοι, προβλήματα συγκέντρωσης, αϋπνία, άγχος και εφιάλτες. Αλλά επίσης και άνθρωποι που δεν βιώνουν συμπτώματα ανοχής και/ή συμπτώματα στερητικού συνδρόμου, μπορεί να είναι εξαρτημένοι από την ουσία. Κάνουν επαναλαμβανόμενες και ανεπιτυχείς προσπάθειες να περιορίσουν ή να ελέγξουν τη χρήση της ουσίας, ή κάνουν χρήση της ουσίας για μεγαλύτερη χρονική διάρκεια ή σε μεγαλύτερη ποσότητα απ' ότι αρχικά είχαν σχεδιάσει. Για να προμηθευτούν την ουσία, να κάνουν χρήση της και να απαλλαγούν από τις συνέπειές της απαιτείται πολύς χρόνος. Έτσι, παραμελούν σημαντικές δραστηριότητες όπως την εργασία, το σχολείο, τις κοινωνικές επαφές ή σταματούν τελείως αυτές τις δραστηριότητες.

Ένα χαρακτηριστικό της εξάρτησης αποτελεί το να μη μπορεί κανείς να ελέγξει τη χρήση της ουσίας ή να τη διακόψει. Υπάρχει μια συγκεκριμένη πίεση, μια σχεδόν ακαταμάχητη ανάγκη να κάνει χρήση της ουσίας. Για να μπορεί να οριστεί εάν κάποιος είναι εξαρτημένος, το άτομο αυτό πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια που έχουν οριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μεταξύ άλλων. Οι ακόλουθες είναι καταστάσεις που χαρακτηρίζουν την εξάρτηση.

Για να θεωρηθεί κάποιος εξαρτημένος αρκεί να παρουσιάζει μόνο κάποια από τα ακόλουθα:

• Ανοχή (ανάγκη για περαιτέρω αίσθηση των αποτελεσμάτων).
• Ψυχολογική εξάρτηση (επιθυμία, που ποικίλει από πολύ μικρή μέχρι πολύ έντονη).
• Συμπτώματα στερητικού συνδρόμου (αποκτά όλους τους τύπους σωματικών αντιδράσεων μόλις σταματήσει τη χρήση).
• Χρήση της ουσίας ή υιοθέτηση συγκεκριμένης συμπεριφοράς για τον περιορισμό των στερητικών συμπτωμάτων.
• Αποτυχημένες προσπάθειες για να ελέγξει τη χρήση ή τη συμπεριφορά..
• Σπατάλη χρόνου τόσο για την χρήση (ουσιών) ή την επανάληψη της συμπεριφοράς στην οποία είναι εθισμένος όσο και κατά την διαδικασία ανάρρωσης.
• Καταστροφικές συνέπειες εξαιτίας της χρήσης τόσο στους ίδιους τους εθισμένους όσο και στους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους (προβλήματα στη δουλειά ή το σχολείο, συγκρούσεις με τους ανθρώπους που βρίσκονται στο κοντινό περιβάλλον, αφιέρωση λιγότερου χρόνου για χόμπι, ασθένειες κ.λ.π).
• Χρήση ουσιών πιο συχνή και σε μεγαλύτερες δόσεις απ' ότι σχεδιάζεται.
• Εξακολούθηση της χρήσης ακόμα κι αν το άτομο γνωρίζει ότι αυτό είναι καταστροφικό για τον εαυτό του.

Ουσίες που προκαλούν κατάχρηση και εξάρτηση

• Αλκοόλ.
• Οπιοειδή (π.χ. ηρωίνη, μορφίνη).
• Αμφεταμίνες και ανάλογες ουσίες.
• Κοκαΐνη.
• Ψευδαισθησιογόνα (π.χ. LSD).
• Φαινκυκλιδίνη (PCP) ή παρόμοιες ουσίες.
• Ηρεμιστικά (αγχολυτικά, υπνωτικά).
• Νικοτίνη.
• Καφεΐνη.
• Πτητικές ουσίες (π.χ. βενζίνη, κόλλα).

Μορφή θεραπείας εξάρτησης

Υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης, τα οποία καθιστούν αδύνατο να δοθεί μια ξεκάθαρη απάντηση σ' αυτή την ερώτηση. Παγκοσμίως, η θεραπεία ενός εξαρτημένου έχει τη ακόλουθη μορφή: Αρχικά, λαμβάνεται μια εισαγωγική συνέντευξη. Σ' αυτή τη συζήτηση ο θεραπευτής προσπαθεί να προσδιορίσει τι συμβαίνει και εάν πραγματικά υπάρχει μια εξάρτηση. Με βάση τη εντύπωση που θα διαμορφώσει ο συνεντευξιαστής και την προτίμηση του εξαρτημένου καταστρώνεται ένα θεραπευτικό πλάνο. Αυτό το θεραπευτικό πλάνο περιλαμβάνει δεδομένα που σχετίζονται με το εξαρτημένο άτομο, τους στόχους της θεραπείας και διαμέσου ποιών θεραπευτικών διαδικασιών αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν.

Συνήθως, το πρώτο βήμα είναι μια θεραπεία που στοχεύει στην αποτοξίνωση (μη χρήση) και την ύφεση των στερητικών συμπτωμάτων. Αυτό μπορεί να συμβεί σε μια κλινική ή στο περιβάλλον του σπιτιού, ανάλογα με τα δεδομένα που σχετίζονται με το άτομο και το περιβάλλον του. Σ' αυτή τη φάση, ο ειδικός που έχει την ευθύνη της θεραπείας μπορεί να επιλέξει να δώσει φαρμακευτική αγωγή για να βοηθήσει τον ασθενή να απαλλαγεί από την εξάρτηση. Η θεραπεία ωστόσο μπορεί να έχει διαφορετικούς στόχους. Ένας απ' αυτούς μπορεί να είναι να περιορίσει τη χρήση της ουσίας και να ελαττώσει τη βλάβη που προκαλείται στο σώμα, αλλά συνήθως ο στόχος είναι η ολοκληρωτική αποτοξίνωση. Η στάση του εξαρτημένου παίζει σημαντικό ρόλο στην όλη θεραπευτική διαδικασία: εάν αυτός ή αυτή δε συμφωνεί με την πρόταση, αυτή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί.

Σήμερα, πιστεύεται όλο και περισσότερο ότι οι εξαρτημένοι για πολύ καιρό ωφελούνται περισσότερο από την σταθεροποίηση της εξάρτησης παρά από την προσπάθεια ολικής απεξάρτησής τους. Μετά απ' αυτό, θα τεθούν άλλοι θεραπευτικοί στόχοι, όπως για παράδειγμα το να προληφθεί ή να περιοριστεί μια υποτροπή και να βελτιωθεί η ψυχική και κοινωνική κατάσταση του ατόμου. Με βάση τη φύση των προβλημάτων αυτό μπορεί να γίνει σε ένα κέντρο αποκατάστασης (κλινική) ή στο περιβάλλον του σπιτιού, περίπτωση κατά την οποία ο ασθενής εισέρχεται στη θεραπεία τις καθημερινές ή λίγες μέρες την εβδομάδα.

Λίγα λόγια για την Ηρωίνη

Η ηρωίνη είναι ένα ναρκωτικό και ανήκει στην ομάδα των οπιούχων: ουσίες που προέρχονται από την οπιούχο παπαρούνα.

Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στην ψυχολογική και την σωματική εξάρτηση. Η σωματική εξάρτηση σημαίνει ότι το σώμα θα «αντιδράσει» όταν διακοπεί η χρήση της ουσίας (στερητικά συμπτώματα). Σε σύγκριση με άλλες ουσίες αυτό συμβαίνει εύκολα με την ηρωίνη. Δεν σημαίνει βέβαια ότι κάποιος είναι εξαρτημένος όταν κάνει χρήση ηρωίνης μια φορά. Εάν όμως η χρήση γίνει πιο συχνή εύκολα αναπτύσσεται η σωματική εξάρτηση εξαιτίας της ανάπτυξης «ανοχής». Ανοχή σημαίνει ότι το σώμα εύκολα συνηθίζει την ηρωίνη και ότι χρειάζεται σταθερά μεγαλύτερες δόσεις για να επιτύχει τις ίδιες συνέπειες. Όταν η ηρωίνη έχει χάσει την επίδρασή της εμφανίζονται τα στερητικά συμπτώματα: ο χρήστης αισθάνεται άρρωστος, ιδρώνει και κρυώνει, έχει καταρροή, στομαχικούς πόνους και πόνους στα πόδια και τα χέρια. Πιθανά συμπτώματα είναι ο εμετός και η διάρροια.

Τα συμπτώματα εξαφανίζονται μόλις γίνει ξανά χρήση ηρωίνης. Έτσι ο χρήστης εύκολα οδηγείται σε ένα φαύλο κύκλο. Ο ψυχολογική εξάρτηση σημαίνει ότι ο χρήστης θέλει εναγωνίως να κάνει χρήση της ουσίας και δεν αισθάνεται άνετα πια χωρίς αυτήν. Η ηρωίνη προκαλεί ψυχολογική εξάρτηση: καταπραΰνει τα πάντα, και τον σωματικό και τον ψυχολογικό πόνο, πράγμα που κάνει ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα (μοναξιά, ανεργία, κακοποίηση) επιρρεπείς στην ηρωίνη. Και άλλοι άνθρωποι όμως μπορούν εύκολα να κάνουν χρήση και να εξαρτηθούν από την ηρωίνη. Γι αυτό ο πειραματισμός με την ηρωίνη είναι επικίνδυνος.

Εκτός από την σωματική και ψυχολογική εξάρτηση η χρήση της ηρωίνης ενέχει τους ακόλουθους κινδύνους:

• Η υπερδοσολογία συχνά είναι θανατηφόρα εξαιτίας της αργής αναπνευστικής ανεπάρκειας που μπορεί να προκαλέσει. Υπερδοσολογία μπορεί να προκληθεί από τη λήψη μεγάλης ποσότητας ηρωίνης σε μία δόση, από τη λήψη της ίδιας δόσης που έπαιρνες πάντα αλλά μετά από μια περίοδο αποχής, από τη λήψη ηρωίνης που είναι ασυνήθιστα ανόθευτη.
• Φλεγμονή και λοιμώξεις εξαιτίας της απρόσεκτης χρήσης της ένεσης.
• Αποτυχία του χρήστη να ανακαλύψει παθήσεις που πιθανόν έχει επειδή η ηρωίνη καταπνίγει (συγκαλύπτει) τον πόνο.
• Μη κανονικός έμμηνος κύκλος ο οποίος μπορεί ακόμα και να απουσιάσει τελείως.
• Στερητικά συμπτώματα σε νεογέννητα μωρά εξαιτίας του εθισμού της μητέρας.
• Μερικές φορές θανατηφόρες συνέπειες όταν γίνεται χρήση ηρωίνης σε συνδυασμό με άλλα ναρκωτικά. Οι συνέπειες μπορούν να επιδεινωθούν και να οδηγήσουν σε θάνατο.

Λίγα λόγια για την κοκαΐνη

Η σκόνη κοκαΐνης εισέρχεται από την ρινική βλεννώδη μεμβράνη και μπαίνει στο αίμα. Συνολικά τα συμπτώματα από τη χρήση κοκαΐνης θα διαρκέσουν μεταξύ 20-30 λεπτών. Μερικές φορές μπορεί να γίνει χρήση σκόνης κοκαΐνης και μέσω του καπνίσματος. Ωστόσο, όταν υπάρχουν τα συμπτώματα, θα πρέπει να συζητήστε με έναν γιατρό.

Λίγα λόγια για την κάνναβη

Το να καπνίζεις ένα ή περισσότερα «τσιγαριλίκια» την ημέρα για ένα χρόνο ή περισσότερο, θεωρείται μακροχρόνια χρήση. Ωστόσο, αυτό ποικίλει από ερευνητή σε ερευνητή. Οι κίνδυνοι για την υγεία απ' αυτή τη μακροχρόνια χρήση είναι:

• Σε κάποιες περιπτώσεις χρήστες μεγάλων ποσοτήτων μπορεί να βιώσουν συναισθήματα άγχους, κατάθλιψης.
• Η κάνναβη επηρεάζει την ικανότητα οδήγησης.
• Το κάπνισμα κάνναβης μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για το έμβρυο.
• Πιθανώς μακροχρόνια χρήση κάνναβης μπορεί να επηρεάσει τη σκέψη, τα συναισθήματα και τις αισθήσεις.
• Σε μερικές περιπτώσεις η μακροχρόνια χρήση κάνναβης μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση και κατάχρηση.
• Η κάνναβη μπορεί να προκαλέσει ψύχωση σε ανθρώπους που έχουν προδιάθεση.

Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι:

• Η κάνναβη είναι ένα σκαλοπάτι για τη χρήση σκληρών ναρκωτικών.
• Η κάνναβη έχει επιπτώσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα.
• Η κάνναβη επηρεάζει τη γονιμότητα.
• Η κάνναβη προκαλεί σχιζοφρένεια.
• Η κάνναβη οδηγεί σε απάθεια και χάσιμο του ενδιαφέροντος.

Λίγα λόγια για το αλκοόλ

Για να μπορέσεις να προσδιορίσεις εάν κάποιος είναι εξαρτημένος ή εθισμένος στο αλκοόλ αυτό το άτομο πρέπει να πληροί συγκεκριμένα κριτήρια το οποία έχουν καθοριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), μεταξύ άλλων. Τα ακόλουθα είναι κριτήρια για εθισμό στο αλκοόλ (δεν χρειάζεται να πληροί κανείς όλα τα κριτήρια):

• Ανοχή.
• Ψυχολογική εξάρτηση (να έχεις επιθυμία για αλκοόλ, που ποικίλει από πολύ μικρή μέχρι πολύ μεγάλη).
• Στερητικά συμπτώματα (να εκδηλώνονται σωματικές αντιδράσεις μετά τη διακοπή).
• Χρήση αλκοόλ για τον περιορισμό των στερητικών συμπτωμάτων.
• Αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξει τη χρήση του αλκοόλ.
• Σπατάλη πολύ χρόνου που απαιτείται για τη λήψη αλκοόλ ή για την απαλλαγή από τη επήρειά του.
• Καταστροφικές συνέπειες από τη χρήση τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στο περιβάλλον του (προβλήματα στη δουλειά ή το σχολείο, διαφωνίες με τα άτομα του στενού περιβάλλοντος, αφιερώνει λιγότερο χρόνο σε χόμπι, ασθένειες)
• Λήψη αλκοόλ πιο συχνά και σε μεγαλύτερες δόσεις από ότι σχεδίαζε.
• Συνεχίζει να πίνει αλκοόλ ακόμα κι αν γνωρίζει ότι του προκαλεί ζημιά.

Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το αλκοόλ πάσχουν και από κάποια ψυχιατρική διαταραχή σε διπλάσιο ποσοστό σε σχέση με τους ανθρώπους που δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα με το αλκοόλ. Ανθρωποι με πρόβλημα αλκοολισμού σαφώς καταλήγουν να έχουν μια σχιζοφρενική, συναισθηματική ή αγχώδη διαταραχή. Έτσι το ερώτημα που συχνά τίθεται είναι το τι εκδηλώθηκε πρώτα, το ψυχολογικό πρόβλημα ή το πρόβλημα αλκοολισμού. Οι απαντήσεις που δίνονται στο ερώτημα αυτό ποικίλουν.

Όταν σταματάς να πίνεις αλκοόλ μπορεί να εκδηλώσεις όλα τα είδη των στερητικών συμπτωμάτων. Αυτά μπορούν να ποικίλουν από πολύ ελαφρά μέχρι πολύ σοβαρά. Μπορεί να υποφέρεις από εφίδρωση, να αντιμετωπίζεις προβλήματα ύπνου, να έχεις πόνους στο στομάχι, να είσαι αγχωμένος, να αισθάνεσαι ένταση και νευρικότητα. Στις χειρότερες περιπτώσεις μπορεί επίσης να αρχίσεις να τρέμεις και να εκδηλώνεις επιληπτική κρίση ή ντελίριο (αποπληξία). 24 ώρες μετά τη διακοπή λήψης αλκοόλ τα στερητικά συμπτώματα βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους και μετά από 3 ημέρες το χειρότερο μέρος έχει φυσιολογικά περάσει. Μετά από 7 με 10 μέρες τα περισσότερα συμπτώματα έχουν εξαφανιστεί. Εάν επιθυμείς να διακόψεις το ποτό, είναι καλύτερο να το συζητήσεις με το γιατρό σου. Αυτός μπορεί να χορηγήσει κάποιο ηρεμιστικό για ένα μικρό διάστημα (για παράδειγμα για 3 ημέρες) ώστε να μην αισθάνεσαι ή να αισθάνεσαι λιγότερο τα στερητικά συμπτώματα. Αυτό είναι επίσης καλύτερο επειδή σοβαρά στερητικά συμπτώματα όπως μια αποπληξία μπορεί να έχουν δυσάρεστα αποτελέσματα. Επιπλέον, θα πρέπει να προσπαθήσεις να χαλαρώσεις. Σκέψου δραστηριότητες που συνήθιζαν να σε χαλαρώνουν στο παρελθόν και επανέλαβέ τες. Κάνε μια βόλτα στο βουνό ή σε ένα πάρκο. Απόφυγε πολυσύχναστα μέρη. Ηρέμισε και κάνε πράγματα που σου αρέσουν ή που αποσπούν την προσοχή σου. Επίσης, απόφυγε τον καφέ και το τσάι. Αυτά σου προκαλούν νευρικότητα. Να πίνεις πολύ νερό ή αναψυκτικά και να τρως κανονικά. Εκείνοι που συνήθως πίνουν πάρα πολύ διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να παρουσιάσουν κάποια οργανική βλάβη.

Ο βαθμός της ζημιάς εξαρτάται από τη δόση. Τα όργανα που συμβάλουν στην απορρόφηση και την αφομοίωση του αλκοόλ, όπως το στομάχι, το ήπαρ και το πάγκρεας είναι ευπαθή. Επίσης ο εγκέφαλος υποφέρει από την συνεχή κατάχρηση. Το ήπαρ είναι ένα σημαντικό όργανο για τον μεταβολισμό του αλκοόλ. Η υπερβολική χρήση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει εκφυλισμό του ήπατος. Έρευνα που διενεργήθηκε έχει δείξει ότι πιθανώς περισσότεροι από τους μισούς εξαρτημένους από το αλκοόλ έχουν πρόβλημα στο ήπαρ. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ναυτία, εμετό, έλλειψη όρεξης, μείωση βάρους και πυρετό. Μετά την διακοπή της λήψης αλκοόλ, το ήπαρ μπορεί να επανέλθει.

Η πιο γνωστή ανίατη διαταραχή του ήπατος που προκαλείται από κατάχρηση αλκοόλ είναι η κίρρωση του ήπατος.Άλλες συχνές οργανικές παθήσεις είναι γαστρίτιδα (μόλυνση της βλεννώδους μεμβράνης του στομάχου) και παγκρεατίτιδα (φλεγμονή στο πάγκρεας). Η γαστρίτιδα μπορεί να προκαλέσει στομαχική αιμορραγία. Η παγκρεατίτιδα επιτρέπει σε λιγότερες θρεπτικές ουσίες να αφομοιωθούν, προκαλώντας μεταξύ άλλων μείωση βάρους. Διάφορες έρευνες έχουν εντοπίσει μια σχέση μεταξύ υπερβολικής κατάχρησης αλκοόλ και καρκίνου στο στόμα, το λαρύγγι και τον οισοφάγο, ειδικά με ανθρώπους που πίνουν και επίσης καπνίζουν. Αυτοί που πίνουν πολύ επίσης διατρέχουν τον κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του ήπατος και του παχέος εντέρου. Οι γυναίκες που πίνουν πολύ έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του στήθους. Μπορεί επίσης να προκληθεί βλάβη στον εγκέφαλο, όπως το σύνδρομο Wernicke-Korsakoff.Ο κατάλογος των διαταραχών που προκαλούνται από την κατάχρηση αλκοόλ είναι μακρύς αλλά δεν μπορούμε να τις αναφέρουμε όλες.